قسمت اول : ادوات آماده كردن زمين
مقدمه: بذور براي رشد و بيرون آمدن جوانه يا گياهك ، محتاج به رطوبت مي باشد و براي گرفتن رطوبت مي بايست بذر با دانه هاي خاك تماس حاصل نمايد، از اين رو هرچه سطح تماس بيشتر باشد رطوبت جذب شده نيز بيشتر گرديده ، لذا دانه هاي خاك به اندازه اي متناسب با بذر خورد و كوچك شده باشد بهتر بوده .
مراحل مختلف عمليات در كشاورزي :
1- خاك ورزي يا آماده كردن زمين
2- عمليات كاشت
3- عمليات داشت
4- برداشت
5- عمليات بعد از برداشت
خاك ورزي يا آماده كردن زمين : يا عمليات قبل از كشت دو حالت بوده:
1-1 عمليات اوليه يا شخم كه توسط گاو آهن ها صورت مي گيرد و بهترين زمان بلافاصله بعد از برداشت محصول قبلي مي باشد كه هنوز خاك رطوبت دارد و راحت تر شخم مي خورد.
2-1- عمليات ثانويه يا تهيه بستر بذر، كه در اين عمليات كلوخهاي درشت به قطعات ريزتر تبديل مي گردد، كه درجه ذرات خاك خرد شده بستگي به نوع بذر قابل كشت دارد كه اين عمليات توسط وسايلي از قبيل ديسك، كلتيواتور ، پنجه و ... صورت مي گيرد.
ادوات قابل استفاده در عمليات اوليه ( شخم)
ادوات اوليه شخم از لحاظ نيروي كشنده به گاو آهن دامي و تراكتوري تقسيم مي گردد و هر دو مي تواتند يك طرفه و يا دو طرفه باشد
گاو آهن بومي عبارت است از يك تيغه كه بوسيله تيرك به دام بسته مي شود و در حين كار بدون آنكه خاك را برگرداند، فقط شيار ايجاد مي كند و دام نيز چون نمي تواند مسير مستقيم را طي كند، شيارهاي كار نشده باقي مي ماند و هدايت گاو آهن با فشار دادن فرد به تيرك است.
يك قاعده كلي در زمان شخم زدن است كه زمين حالت گاو رو باشد يعني وقتي مقداري خاك را مشت مي نمائيم، نبايد حالت چسبيده و يا پخشيدگي تحت الارض به خود بگيرد و همچنين عملياتي كه در خاك ورزي صورت مي گيرد نبايد موجب شود كه خاك تحت الارض مرده را با سطح الارض مخلوط نمايد.
گاو آهن تراكتوري عبارتند از گاوآهن برگردان دار- گاوآهنهاي مخصوص ،
گاو آهن برگردان دار به 3 حالت :
|
1- كشي
|
يك خيشه
|
يك طرفه
|
|
2- سوار
|
|
|
|
3- نيمه سوار
|
چند خيشه
|
دو طرفه
|
ساختمان گاو آهن برگردان دار
1- قسمتهاي مختلف خيش عبارتست از :
1-1- تيغه يا سك
2-1- برگردان
3-1- كفش يازمين سو بهمراه پاشنه
4=-1- سينه
5-1- ساقه ( مجموعه تيغه و برگردان را تنه گويند.)
2- قسمتهاي مختلف برگردان عبارتست از :
1-2- پيشاني
2-2- قطعه اصلي صفحه برگردان
3-2- دنباله ( جهت كمك بيشتر به برگردان كردن خاك )
3- انواع تيغه: ( آنچه كه در ساختمان تيغه مهم است مقاومت به سائيدگي و ضربه است)
1-3- ساده
2-3- منقاري
3-3- گوشه دار
4-3- ديلم دار
گاو آهن دو طرفه : دو سري خيش داشته كه پس از زدن شخم رديف اول ، در طر ف ديگر زمين خيش ها، بطور اتوماتيك وارد 180 درجه مي چرخد، تلفات زماني در گاو آهن برگردان دار يكطرفه 25 درصد است در حاليكه دو طرفه تلفات نداشته كه از دو شكل زير مي توان پي برد.
با وجود مزيتهائي كه گاو آهن دو طرفه دارد اما نتوانسته از ديد كشاورزان ، جايگزين گاو آهن يك طرفه شود به دلايل :
1- سنگيني دستگاه
2- گراني
3- مكانيزم مخصوص
ضمائم ياملزوماتي كه براي سرعت بخشيدن به اجراي شخم به گاو آهن اضـــــافه مي كنند مي تواند به عنوان پيش بركاردي يا بشقابي قرارداد كه جلوتر از خيش بسته شده و قبل از آن كه خيش عمل كند پيش برخاك را شكافته و كار خيش اصلي را آسانتر نموده.
طرق اجراي شخم :
1- شخم بطريق قطعه بندي : زمين را برحسب تعداد خيش قطعه بندي مي نمائيم و هرچه طول زمين بيشتر باشد عمليات بهتر انجام مي شود و طبق جدول زير ، عرض قطعه زمين عبارتست از :
|
تعداد خيش
|
عرض قطعات (متر)
|
پهناي حاشيه
|
|
2
|
18 تا 27
|
6 تا 7 متر
|
|
3
|
27 تا 36
|
6 تا 7 متر
|
|
4
|
36 تا 45
|
6 تا 7 متر
|
|
5
|
45 تا 54
|
11 متر
|
جدول شماره 1: شخم بطريق قطعه بندي
1-1- شخم باز ( از كنار زمين شروع كرده به وسط ختم شده )
1-2- شخم بسته( از وسط زمين شروع شده
شخم دور را دور ( مزرعه شكل منظمي ندارد) بايد شعاع دور زدن را طوري تنظيم نمود كه به گاو آهن وتراكتور فشار وارد نگردد و حين دور زدن گاو اهن از زمين اصلي بيرون باشد، بدو صورت بوده :
الف ) از كنار مزرعه شروع كرده با توجه به شعاع دور زدن، زمين را شخم زد تا يك حد معيني، قطعه وسط باقيمانده را بصورت عادي با بيل شخم زده، زيان اين روش، موقع خارج كردن تراكتور از زمين شخم خورده مي باشد.
ب ) شخم از وسط زمين مورد نظر آغاز كرده ( باتوجه به مساحت زمين) و قسمت وسط را كه نامنظم است با بيل شخم زده و سپس شخم را دور را دور ادامه داده تا كار تمام شود.
گاوآهنهاي مخصوص
1- گاو آهن دوار ( تيلر) ساخته شده از يك محور عرضي با تعدادي تيغه ( پره) كه با گرفتن حركت از شافت عقب تراكتورعمليات شخم را انجام مي دهد و جهت جلوگيري از پخش خاك حاصله ، يك چادر برزنتي روي آن قرار گرفته ، و اين گاو آهن بدليل اينكه بيش از اندازه خاك را نرم (پودر) مي كند يعني دانه بندي خاك را بهم مي ريزد و با آمدن كوچكترين بارندگي ، قشر روي خاك ، سله مي بندد نسبت به ساير گاو آهنها مورد استقبال قرار نگرفته است.
2- گاوآهن بشقابي مواقعي كه قادر نيستم از گاو آهن برگردان دار استفاده كنيم از اين گاو آهن آستفاده مي شود و بدليل استفاده آن در شرايط سنگين ، نيز اين دستگاه به قدرت كشش بيشتري يعني 10 درصد بيشتر نسبت به گاو آهن برگردان دار داشته. بشقابها به علت چرخش مداوم باعث تيزتر شدن وايجاد شيار و شكاف رو خاك شده و از نظر ساخت از تعدادي خيش بشقابي تشكيل شده كه توسط ساقه يا بازو به قاب متصل گرديده اند و بشقاب ها حول محور خودش مي چرخد. براي نفوذ بيشتر بشقابها در خاك ، به ازاء هر بشقاب مي توان 220 تا 550 كيلوگرم وزنه به آن اضافه نمود.
بشقابها بدو شكل صاف و يا كنگره دار بوده كه هر يك مزيت خودش را داشته ، بشقاب ها بادور صاف عامل مؤثر نفوذ تيزي است ( سطح خارجي بشقاب و يا سطح داخلي )كه اكثر بشقابها از لبه خارج تيز شده اند كه هم لبهاي كنگره اي را حترمواد اضافي را از داخل خاك بيرون مي آورد بخصوص در زمينهاي كلشتي و زمينهاي سخت، و مزيت دومش اين است كه بدليل تماس كمتر با خاك ، در زمين بيشتر نفوذ مي كند.
3- كلتيواتور مزرعه
مزرعه كه از تعدادي بازوي فنري متصل به تيغه تشكيل شده كه در حين كار، كلوخ ها با لا آمده و خرد مي شوند ( به عبارتي كلوخ شكن گويند) و چون بازوها حالت فنري و خمش دارند، كلوخها را به پيشانير مي رساند.
بازوها بصورت ثابت ، نيمه فنري ، تمام فنري (s شكل) بوده و تيغه ها نيز به اشكال بيلچه اي ، سنبه اي ، پنجه غازي مي باشد.
4-گاو آهن اسكنه اي يا زيرشكن
اسكنه اي را همان سك هاي اوليه گويند زيرا از چوب، سنگ و آهن ساخته شده بود و گاو آهن اسكنه اي يك نوع كلتيواتور است كه هرچه بازو و تيغه ها بلندتر باشند عمق كار بيـــــــشتر است (حداكثر 90 سانتي متر) و چون نياز به نيروي زياد دارد حداكثر 1 يا 2 خيشه بوده و بكسل C يا L مي سازند. و گاهي در زمينهاي باتلاقي براي زهكشي بدنبال آن يك وزنه استوانه اي قرار داده
5- گاو آهن چيزل يا شفره اي
چيزل تشكيل شده از يك شاسي كه به آن بازوهائي متصل است و بسر آنها نيز تيغه هائي نازك و يا پهن بوده ( پنجه غازي ) و طوري بازوها وتيغه ها در رديفهاي موازي قرار مي گيرند كه حين كار، پوشش رديف جلوئي خود را انجام دهند.
|
نوع
|
نيرو مقاوم برحسب اينچ مربع
هر اينچ 54/2 سانتي متر مي باشد)
|
|
گاو آهن برگردان دار
|
5 تا 9 پوند ( هر پوند 450 گرم )
|
|
گاو آهن بشقابي
|
3 تا 5 پوند
|
|
چيزل ( شفره اي )
|
3 تا 5 پوند
|
|
گاو آهن دوار ( خاك همزن )
|
30 پيوند
|
جدول شماره 2: نيروي مقاوم گاوآهنهاي كاركرده در يـك خاك با بــــافت متوسط را نشان مي دهد(برش سطح مقطع شيار)
ماشين آلات قابل استفاده در عمليات ثانويه
( آماده سازي بستر بذر )
جهت خورد شدن كلوخ هاي حاصل از عمليات شخم و آماده سازي يك بستر مناسب و مطلوب براي بذر بكار مي رود كه شاملند : ديسك، كليتواتور، پنجه ها، غلطك ها، ماله ها ،
ديسك ها همان گاو آهن بشقابي است و كليتواتور در قسمت اول توضيح داده شده است . منتهي فرق كليتواتور و ديسك عبارتند از :
عمل كليتواتور در حين كار ، با انجام ضربه، باعث خورد شدن كلوخها به صورت طبيعي و حفظ دانه بندي خاك گرديده در حاليكه ديسكها فقط شيار ايجاد مي كند، به عبارتي كلوخهاي مقابل خود را مي برد و آنها را زير خاك نمي كند.
و همچنين عمق كار كليتواتور در خاك مناسب بوده در مقابل، عمق كار ديسك كمتر بوده ديسكها از نظر محور يك راهرو و دو راهه ( قيچي) مي باشد و نصف دو راهه را افست گويند و بشقابها كروي شكل ( لبه صاف، كنگره دار) و بشقابهاي مخروط ناقص ( لبه صاف- كنگره دار ) بوده، محور وسط بشقابها ، بصورت 4 گوش بوده كه بشقابها دور محور نچرخند و براي حمايل بشقابها و بين بشقابها، قرقره قرار داده اند.
پنجرها ( هرس) : بصورت دندانه ثابت ( ميخي) ، دانه فنري و قاب توري بوده كه دستگاهي ضعيف و داراي عمق و نفوذ كم و خاك را بيشتر مي شكافد و داندانه ها بشكل ميخ روي ميله هاي طولي و عرضي با وزن كم با تعداد زياد تعبيه شده است.
غلطك ها: خاك نشاني كردن بوده و خاكهائي را كه سست و پيوستگي ندارند كاربرد خوبي داشته و يا اينكه پس از كشت بذر گندم جهت چسبيدن بذر به خاك غلطك مي زنند و اشكالي مختلفي داشته ( سطح صاف، پره دار، استوانه هاي لبه صاف و كنگره دار با قطرهاي كوچك و بزرگ )
ماله: براي صاف كردن سطح مزرعه و قبل از كاشت بكار مي رود و براي فشرده كردن و تسطيح سطح خاك و بخــــصوص گياهان ريشه اي بكار مي رود كه بصورت ورق تخته و ياقطعات فلزي مي سازند.
قسمت دوم
كاشت و داشت
مقدمه : در زمانهاي قديم براي محفوظ نگهداشتن بذور ، آنها را در زير خاك پنهان مي كردند كه پس از گذشت مدتي مشاهده نمودن كه بذور محفوظ شده سبز گرديده است كه ازآن به بعد. انسان ها به كاشت و روئيدن ، پي بردند و با مرور زمان، وسائل مختلف كاشت تكميل و مجهزتر شد تا در سال 1823 چوبي كه داراي قطري بود و بذور در داخل آن ريخته شده بود توسط نخي متصل به دست فرد كارنده، در شيار ايجاد شده توسط شياركن چوب، مي افتاد و بذور نيز در تماس با خاك سبز مي شوند.
باگذشت زمان بذورپاشي هاي دستي ( پران) و دامي و تراكتوري( بذر كارهاي كششي) رايج گرديد.
عمليات دستگاه بذركار:
1- بازكردن شيار در خاك توسط شيار بازكنها ( فاروئر)
2- توزيع بذر از داخل مخزن كه توسط سيستم مخصوص يانوار، بذور بصورت يكنواخت توزيع مي شود( موزع)
3- انتقال بذر بداخل خاك ( لوله سقوط )
4- پوشانيدن بذر در خاك (پوشاننده )
5- فشردن بذر جهت تماس با خاك ( چرخ فشار)
6- دستگاههاي بذركار بدو شكل خطي كار و رديف كار مي باشند و فاصلة رديفها يا خط ها 15 تا 25 بوده فاصله بذور روي خطوط در خطي كارها، الگوي خاصي ندارند و گاهي تراكم بذور در كاشت مانع رشد علف هرز شده ، ليكن در رديف كار فاصله بذور از هم معين و مشخص ( انتخابي) مي باشد و سهولت در ورود ماشين آلات درزمان داشت را امكان پذير مي سازد و به اشكال تكدانه كار، كپه كار و مربع كار ساخته شده است.
نكته : براي كاشت گندم بهتر است از خطي كار استفاده گردد.
ساختمان بذركار:
1- مخزن : مخزن بذركار خطي كار ( كوديابذر) سراسري و يك تيكه است ( جداازهم) ولي مخزن بذور و كود در بذركار رديفي براي هر كارنده مستقل و مجزا بوده.
2- موزع ( توزيع كننده بذور) در خطي كارها بصورت شيار دار و چرخ دندانه ائي است وگودي و طول شيار در ميزان بذر مؤثر بوده و نيز در موزع چرخ دندانه ائي ، ابعاد دندانه تغيير دور دوراني صفحه ، در مقدار بذر مؤثر بوده وموزع در رديف كارها بصورت صفحه اي ، پياله اي .چرخ انگشتي، دريچه اي ، چرخي ، زنجيره اي مي باشد.
3- لوله سقوط ( خرطومي ، فلزي ، مارپيچي يا تلسكوپي ) انتهاي مخزن را به شيار داخل زمين مرتبط مي سازد و داراي حركت ارتجاعي با مانع داشته و اگر دستگاه فاقد لوله سقوط باشد، افتادن بذر از مخزن در حين حركت تراكتور، بذر در مكان مناسب قرار نمي گيرد.
4- شيار بازكن ها: كفشكي پله بلند براي خاكهاي سفت و كفشكي پله كوتاه براي خاكهاي نرم( جلوگيري از ريــزش خاك) بكارميرود و نيز به اشكال بشقابي، چاقوئي و چاقوئي بشقابي مي باشد.
نكتة: در بذركاري علوفه اي و يا كاشت چمن ، بدليل ريزبودن بذور آنها، عمق كاشت ناچيز است( حداكثر 5/2 سانتيمتر) لذا مي توان بذر را در سطح خاك پاشيده سپس توسط ماله يا با كشيدن گوني آنها را به زيرخاك منتقل ساخته، اگر با ماشين بخواهيم عمل كنيم ماشيني آن بصورت مخزن يك تكه منشوري بوده كه در زير مخزن كمي عقب تر غلطكهاي يك درميان مفرس تعبيه مي شود كه باعث كوبش بذر به خاك مي گردد.
روشهاي كاشت رديفي
1- كشت مسطح : مسطح مزرعه صاف است و كاشت بصورت خطي و قاعدتاً آبياري كم نياز داشته و در ايران رواج كمتر داشته مگر مناطق پر باران
2- كشت روي پشته: مناطقي كه داراي زه دار و نسبتاً سرد باشد، به اين شكل كه رطوبت در داخل جويها پائين رفته تا سرما گياه را اذيت نكند و همچنيـــن مناطقي كه پر آب هستند مي توان گياه را روي پشته ها كاشت.
3- داخل جوي: مناطقي كه خشك و كم آب هستند گياه را در داخل جوي مي كارند تا بيشتر آب را جذب نمايد و همچنين در مناطقي كه زمين شور است بدليل صعود نمك بر روي پشته ها، بهتر است گياه در داخل جوي كاشته شود.
غده كارها و نشاء كارها
با ساخت ماشينهاي سيب زميني كار، كاشت سيب زميني كه كاري طاقت فرسا دستي بود به فراموشي سپرده شده است اين ماشين داراي گردونه اي است كه روي آن قاشقك يا چنگال تعبيه شده است كه غده را ضمن حمل كردن از مخزن در فواصل معين در دل خاك قرارداده و دستگاه بدليل سنگيني زمين، بيشتر دنباله بند مي باشد و حداقل داراي 2 چرخ حامل، شيار بازكن ( كفشكي يا بشقابي) پوشاننده ( بشقابي ) و يك سكو تاشو، جهت نشستن و نظارت بركار دستگاه و يا بارگيري مي باشد.
دستگاه نشاء كار، كاشت نشاء گوجه فرنگي ، بادمجان ، فلفل ، برنج و توتون را انجام مي دهد و از 2 بشقاب مدور چرخان تشكيل شده و با چرخش آنهاو باز شدن آن دو در يك نقطه. كارگر نشاء را در داخل آن قرار داده و ضمن ادامه چرخش ، صفحه باز شده و نشاء در خاك قرار گرفته ( از طرف6 ريشه ) نوع جديد تر آن نشاء را در گلدانهاي مخصوص كه از موادغذائي پر است كاشته و ماشين توأماً گلدان و نشاء را درون خاك قرار مي دهد. بذرپاشها:
در گذشته هاي نه چندان دور ، كاشت بذور با پاشش بذر با دست از كيسه اي كه به گردن زارع آويزان بود انجام مي شد كه بعد از مدتي يك صفحه پرآن در زير آن كيسه قرار دادند كه با چرخاندن آن بذور با سرعت در شعاع چند متري پاشيده مي شد. و سپس بذر پاش ماشين( تراكتوري ) صفحه اي و يا پاندولي به بازار عرضه گشت.
3 نكته مهم در الگوي پخش در بذر پاشي مهم است:
1- انحناء پره ها
2- زاويه قرار گرفتن پره ها( محل استقرار پره ها)
3- ارتفاع دستگاه از زمين.
انواع ماشين آن بصورت سوار كار ( با محور پي تي او،) كششي ( حركت دستگاه از چرخش محور چرخهاي دستگاه تأمين مي شود) موتور گـــــرد ( حركت از موتور مستقل تأمين مي گردد).
داشت: طولاني ترين مرحله عمليات كشاورزي است و بمنظور با لا بردن توليد و بازده محصولات كشاورزي با راههاي مختلف مي باشد و مواد غذائي براي گياه از همه مهمتر، ازت، فسفر، پتاس، و آب و هوا بوده،كه فسفر و پتاس را قبل از كاشت و يا هم زمان كاشت به خاك اضافه كرده و چون ازت زود حل مي شود مناسب است بعد ازكاشت و يا مراحل مختلف رشد گيــاه ( كود سرك) اضافه نمود،
مسئله مهم در داشت وجود علفهاي هرز و آفات و حشرات است كه موجب از بين بردن مواد غذائي خاك و نيز افت كمي و كيفي محصول را بهمراه داشته كه موارد لازم در اين مرحله عبارتند از:
1- كنترل علف هاي هرز( مكانيكي، شيميايي)
2- كنترل حشرات ( شيميايي ، بيولوژيكي)
3- كودپاشي ( شيميايي ، دامي)
4- آبياري ( كرش، نشتي، تحت فشار)
5- سله شكني و تنك كني
با عمليات وجين كاري كه بادفع علفهاي هرز انجام مي شود بمنظور سست نمودن لايه سطحي خاك، جهت نفوذ رطوبت بوده و نيز با عمل قطع لوله هاي مؤئين در خاك، رطوبت موجود حفظ مي شود ، ماشين آن بنام كليتواتور داراي تيغه هاي پنجه غازي و بيلچه اي است.
جهت مبارزه با علفهاي هرز در اطراف گياه اصلي ، 3 نكته مهم را با ماشين رعايت نمود: كنترل مسيرحركت حين رانندگي تراكتور، استفاده از تيغچه هاي نيمه و اتصال حائل يا سپر.
بذر فشان يا كودپاشي ادوات تأمين مواد غذايي براي گياه ( كود پاشي همانند ادوات بذركار مي باشند: ) ( كود را در سطح مزرعه بر اثر نيروي گريز از مركز بصورت پران پاشيده مي شود. كودكارها( كود توسط موزع و لوله سقوط در دل خاك قرار مي گيرد)
كود ريز ( همانند كودكارها بوده و فاقد لوله سقوط وموزع مي باشد و كود مستقيماً از سوراخ مخزن در روي سطح خاك مي ريزد
نكتة مهم: در كودپاشي الگوي پخش مهم است كه اگر رعايت نشود ،عمل همپوشاني براي هر رفت و برگشت در مزرعه كامل نبوده و يا اينكه ، همپوشاني تكرار مي گردد ( مصرف بيش از حد) و به عبارتي در سطح زمين ناهمواري هائي مشاهده مي شود كه دو تنظيم بايد انجام شود:
1- تنظيمات طبق دستورالعملهاي دستگاه
2- با انجام روش آزمايشي مزرعه اي ضمناً در يكنواختي توزيع كود، ارتفاع دستگاه از سطح زمين و سرعت شعاع پرتاب را نيز مراعات كرد.
سمپاش ها يا پاشنده ها: كـــود يا سم را بصور مايع يا پودري مي پاشند و از مواد شيميايي براي كنترل علف هرز و مبارزه با آفات استفاده مي شود.
1- مايع پاشها: دستي ( اندازه هاي مختلف از امشي خانه تاتلمبه هاي دستي در گلخانه ها) - موتوري ( پشتي ، زنبه اي ، تراكتوري )
2- گردپاشها ( بيشتر در باغات و درختان)
3- گاز پاشها( بيشتر در جاهاي سرپوشيده)
4- گاهي براي مبارزه با دفع علفهاي هرز از كلتيواتور استفاده نمي شود ، بلـــــكه با شـعله افكني ( سمپاشي پشتي ) ، آنها را از بين مي برند به اين خاطر كه اولاً بذور بعضي از علفهاي هرز براحتي بر اثر مواد شيميايي از بين نمي روند. حتي اگر خود گياه از بين رود ثانياً بعضي از گياهان هرز مثل مرغ پس از خشك شدن و يا با مبارزه شيميايي از بين رفته ولي ريشه شان در خاك باقي مانده كه با سوزاندن موجب از بين رفتن آن مي گردد.
در سمپاشي با تراكتور ( داراي تيريابوم افشانك) نيز الگوي پخش مهم بوده :
1- استقرار افشانك در روي بوم ( زاويه دار يا مستقيم)
2- فاصله بين افشانكها
3- ارتفاع تير يا بوم افشانكها از زمين
نكته: اگر هنگام كار پاشش انجام نگرفت، سوپايهاي دستگاه را بازرسي نمود. و در خاتمه هر عمليات سمپاشي دستگاه را تميز و شستشو نمود،و قطعاتي كه نياز به روغن كاري دارد روغن كار نمود.
ادوات وماشينهاي كشاورز ي
( بخش سوم )
ماشينهاي برداشت
برداشت: در آوردن محصول از زمين و يا درو كردن محصول را گويند، كه نسبت به هر محصول روش برداشت متفاوت است، مثلاً براي يونجه، برداشت بصورت خرد كردن گياه و يا گوجه فرنگي، دانه ، دانه جيدن و يا براي ذرت دانه اي ، فقط خوشه ها برداشت مي گردد.
ماشينهاي محصولات استراتژيك مانند علوفه اي ( يونجه يا شبدر) ذرت ، غلات ( جو ، گندم ، ذرت شيرين ، چاودار ، جودوسر...) سيب زميني، چغندرقند ، پنبه و نيشكر را بطور اجمال مورد بررسي قرار مي دهيم.
برداشت علوفه
كلمه علوفه بمعني اعم، محصولاتي چون سورگم ،ارزن، تيموتي، جودوسر، علف مراتع و حتي گندم و جو را شامل مي شود اما منظور از كاربرد ، علوفه در اين مقاله گياهان خانواده بقولات ( لگومينوز) يعني يونجه و شبدر ، اسپرس و بالاخص يونجه مي باشد.
يونجه در ايران از شمال تا جنوب كشت مي شود ، در منطقه ساوجبلاغ معمولاً 5 چين درسال و گاهي تا 9 چين مي رسد و در اير ان بيشتر بصورت بسته هاي مكعبي ياآزاد ببازار مي آيد ولي در ساير ممالك به شكل بسته هاي سيلوئي تر، سيلوئي خشك و كسانتره نيز در مي آيند.
روشهاي برداشت يونجه :
يونجه تازه درو شده داراي رطوبت 70 تا 85 درصد بوده كه براي انبار كردن مي بايست به رطوبت 20 تا 25 درصد رساند كه براي تقليل رطوبت ممكن است علوفه را در مزرعه بطور طبيعي براي مدت چند ساعت تا چند روز، بسته به گرمي هوا و شرايط جوي و يا از گرمكن ها و خشك كردن مصنوعي استفاده كرد.
هريك از روشهاي برداشت يونجة، با اتلاف كمي و كيفي همراه است، 5 تا 15 درصد ماده خشك در زير خشك كردن طبيعي در مزرعه در اثر فعاليت آنزيمها از بين مي رود، خرد شدن و ريختن برگها موجب كاهش كيفيت محصول شده ( چون درصد پروتئين برگ ها بيش از ساقه است)،70 درصد از پروتئين گياه و 90 درصد كاروتن ( ويتامين) دربرگها جمع شده است لذا تابش طولاني آفتاب، شبنم و باران باعث اتلاف موادغذايي گياه شده.
در مناطق مرطوب و باراني ، بهترين روش برداشت آن است كه فاصله زماني بين درو تا جمع آوري از مزرعه را كوتاه نمود، آزمايشات نشان داده كه روش خشك كردن علوفه بصورت آزاد درمزرعه 32 درصد افت و خشك كردن در انبار 26 درصد و با روش سيلو كردن 14 درصد افت پروتئين به كل پروتئين محصول را بهمره داشته است.
اولين وسيله برداشت علوفه همان داس بوده است كه در برداشت غلات از حدود 5000 سال پيش استفاده مي شده و هنوز در خيلي از نقاط ايران و جهان سوم استفاده مي شود قداره يا شاميله تكميل شده داس است كه عملكردي بيشتر و خستگي جسمي كمتر بهمراه دارد يك كارگر با يك داس معمولي حدود 250 مترمربع كه عبارتي براي يك هكتار 40 نفر با شاميله 1000 مترمربع در روز برداشت مي نمايد (براي 1 هكتار 100 نفر نياز است).
ماشينهاي دروگري كه با نيروي دام كار مي كردند در سال 1800 ميلادي اختراع شد كه اولين نمونه آن صفحه مدوري بود كه داس روي آن نصب مي گرديد و سپس دروگرهائي بااصول قيچي با حركت رفت و برگشتي تيغه ها ساخته و تكميل گرديد.
ساختمان دروگر شانه اي ( رفت و برگشت)
1- شاسي( در 3 نقطه به دوبازوي تحتاني وساق وسط تراكتور متصل مي شود)
2-دستگاه رانش ( حركت از محور تواندهي تراكتور به اين دستگاه كه شامل تسمه و چرخ است منتقل مي شود)
3-فنر تنظيم وزن ( جهت كنترل وزن دروگر مي باشد)
4- حامي ميله ايست كه پوسته و خارج از مركز را به شاسي متصل مي كند
5- نگهدارنده ، شانه برش را نسبت به تسمه رانش در يك راستا قرار مي دهد.
6- ضامن، بصورت قطعه ناوداني و تحت فشار يك فنر كه در برخورد شانه برش بامانع، شانه آزاد شده.
7- كفش ها ، شانه برش و ملحقات آن روي دو كفش داخلي و خارجي حمل مي شوند.
8- تخته رديف، تخته چوبي به كفش خارجي متصل است و علوفه بريده شده را به طرف داخل نوار برش ، مي راند .
9- چوب رديف، دسته اي چوبي به وسط تخته رديف متصل است كه از بيرون افتادن ساقه ها بريده شده به قسمت درو نشده،جلوگيري مي كند .
10- سيستم خارج از مركز ( اسانتريك) حركت حاصل از محور تواندهي تراكتور( دوراني) جهت تامين حركت تيغه هاي برش توسط اين سيستم تبديل به حركت رفت و برگشت مي شود.
11- شانه برش از تعداد تيغه هاي مثلثي كه در كنار هم روي تسمه اي كه زير بند شانه مي ناميم ساخته شده كه اين شانه برش (يا قسمت برنده دروگر) در داخل انگشتي ها و روي پهنه دروگر ، حركت رفت و برگشتي دارد.
تيغه ها داراي آجدار( روي تيغه ) براي محصولات ساقه ضخيم (غلات، يونجه ، شبدر، ...) و سطح تيغه ها را آب كرم مي دهند تا شيره گياهي به آن نچسبيده و اين نوع تيغه ها در ماشينهاي خودگرداني كه شانه برش از سطح زمين ارتفاع بيشتري دارد و نزديك خـــاك و شن نيست بكار مي روند. مورد استفاده تيغه هاي زير آجدار، شبيه رو آجدار است و پس از كند شدن مي توان دوباره تيز كرد، ولي اين كار در تيغه هاي روآجدار عملي نيست.
تيغه هاي لبه صاف براي علوفه ساقه نازك چون چمن و آنهائي كه هنگام درو شيره نمي دهند مناسب است در شانه برش اكثر دروگرها از اين نوع تيغه استفاده مي شود.
انگشتي ها چهار نوعند:
الف – سنگلاخي ( جنس فولاد يا آهن چكش خوار سخت) و در زمينهاي سنگلاخي بكار مي روند.
ب – انگشتي تخت، چون فاقد رويه محافظ بوده ، در درو ، محصولات پرپشت زياد و يا در هم برهم بودن محصول، احتمال گير كردن محــــصول در انگشتي ها كمتر بوده مورد استفاده قرار مي گيرد.
ج – انگشتي معمولي ، انگشتي دو قلو
تنظيمات :
1- تنظيم تيغه
الف – تنظيم تطبيق خط وسط تيغه از خط وسط انگشتي مي گذرد كه براي انجام اين تنظيم ، شانه برش را بطرف داخل و يا خارج، حركت داد و يا طول جلاق دست را تغيير داد.
ب - تنظيم صفحات پشت بند ، سائيدگي بيش از حد اين صفحات، ارتعاش در شانه برش افزايش يافته كه صفحات قابل تعويض بوده و يا اينكه با شل كردن مهره هاي نگهدارنده ، صفحات را به جلو رانده تا تكيه گاه ثابت گردد .
ج – تيغه گيره ها: گيره ها بدون آنكه فشاري به تيغه وارد كنند روي تيغه ها تماس داشته و اگر سرگيره ها فشار زيادي روي تيغه ها وارد كنند سبب سائيدگي ، فشار بار به محور پي تي او وكاهش رواني حركت شانه شده، لذا بهترين فاصلهحدود 1 ميليمتر بين قسمت عقب كفي انگشتي و زير تيغه مي باشد
د – تنظيم ارتفاع برش، نسبت به شرايط مزرعه و نوع گياه متفاوت است و درو يونجه بايد سعي كرد كه جوانه هاي نزديك زمين باقي بمانند تا رشد محصول براي چين بعدي سريعتر باشد.
و – تنظيم انگشتي ها: نوك انگشتي ها بطور معمول بايد موازي سطح زمين باشند، اما در زمينهاي سنگلاخي آنها را كمي بطرف بالا متمايل كرد تا سنگريزها را رد كنند، در مزارعي كه محصول خوابيده يا ورس كرده است ، نوك انگشتي ها را بطرف پايين ببريد تا بتوانند بذاحل محصول نفوذ كرده و آنها را بلند كنند، و براي تمايل نوك انگشتي ها با تمايل شانه نسبت به زمين قابل تغيير است، معمولاً بوسيله اهرمي مخصوص صورت گرفته و يا در بعضي دروگرهاي سوار، كوتاه و بلند كردن طول ساقه وسط تراكتور عملي مي شود.
انواع دورگرها ( رفت و برگشتي) :
1- دروگر خودگردان ( صندلي دار و بدون صندلي)
2- دروگرتراكتوري ( ميان سوار، سوار ، نيمه سوار ) و در بعضي از آنها پشت تراكتور ( ساقه ساز) يا كانديشيز متصل مي گردد كه در مجموع آن را موور كانديشيز گويند.
3- دروگر بشقابي ( اصول ضربه اي) بيشتر براي بريدن علف هاي هرز، مرغزارها، علوفه كنارجاده ها و زمينهاي ورزش بكار مي روند. (دروگر بــشقابي براي درو يونجه توصيه نمي شود) ، چون محصول بريده شده را با برشهاي مجدد به صورت پودر در آورد و اتلاف مي شود) زارعين ايراني بهرحال ، دروگر بشقابي را بر شانه اي ترجيح مي دهند چون ساختمان نسبتاً ساده تري داشته تعداد تيغه ها و تنظيمات كمتر و ساده تري داشته.
ساختمان دروگر شانه اي:
1- شاسي
2- دستگاه رانش (تسمه، چرخ تسمه و جعبه دنده) ، جعبه دنده دو وظيفه دارد يكي تغيير مسير انتقال قدرت ( حركت دوراني محور تواندهي در سطح افق را به حركت رواني در سطح قائم تبديل مي كند) و ديگري افزايش سرعت 540 دور در دقيقه محور تواندهي به سرعت مناسب 3000 تا 2500 دور در دقيقه براي بشقابها.
3- دستگاه برش: متشكل از يك جعبه دنده و 2 يا چند بشقاب، معمولاً داراي 2 يا 3 و گاهي 4 تيغه مي باشد و حركت بشقابها از زير و يا از بالا تأمين مي گردد.
تعداد بشقابها از 2 تا 8 متغير است، قطر بشقابها در چند بشقابي 20 سانتي متر ولي در دو بشقابي هاي بزرگ، ممكن است به 80 سانتي متر و بيشتر هم برسد،
تعداد تيغه ها در هر بشقاب نيز بسته به نوع دورگر متفاوت است معمولاً 2 يا 3 ولي گاهي به 4 عدد مي رسند ( تيغه ها با زواياي مساوي روي هر بشقاب قرار دارند) و شكل تيغه ها درتمام طول مستطيلي است و يا در انتها مثلثي شده اند، دو طرف تيز هستند كه پس از سائيده شدن مي توان آنها را جابجا كرد و يا تيز كرد.
جعبه دنده دستگاه رانش و برش معمولاً از يكديگر مجزا بوده لذا بايد جداگانه واسكازين(90) ريخت .
4-حفاظ، سرعت دوران زياد بشقابها سبب پرتاب سنگ و مواد جامد به اطراف مي گردد از اينرو نوعي حفاظ ( برزنشي - فلزي) بر روي بشقابها استفاده مي كنند.
5-ساير قطعات ( تخته رديف، وسايل تنظيم چون فنر وزن ، ضامن و ...)
نوع ديگر از دورگرها با اصول ضربه كار مي كنند دروگر شلاقي گويند كه تيغه ها بصورت عمودي روي يك محور استوانه اي بطور زيگزاك قرار گرفته اند كه با چرخش استوانه، علوفه بريده شده به بالا و عقــــب پـــرتاب مي گردند و عرض كار دستگاه به پهناي طول استوانه مي باشند
درو ساقه ساز يا كانديشنر
يونجه درو شده را پس ازكاهش محتواي رطوبت برگ به مقدار معين بسته بندي مي نمايندو چون ، رطوبت ساقه هنوز بيش از مقدار مجاز است و امكان كپك زدن و ضايعات وجود دارد، ساقه را در چند نقطه ترك داده تا آب آن سريعتر تبخير شود و امكان خشك شدن همزمان برگ و ساقه پيش مي آيد، از اينرو وسايلي را برا ي ترك دادن و يا مچاله كردن ساقه و محصول ساخته شده است، كه به ساقه سازها معروفند و مي توان بطور يك دستگاه مستقل پس از موور( دورگرها) استفاده گردد يا توأماً يك ماشين بوده باشد.
شامل قسمت هاي : شاسي، دستگاه رانش( تعدادي چرخ دنده) ، شانه برش ، چرح فلك، غلطكها، رديف كن و كفشها.
اگر سر و صداي زياد از دستگاه شنيده شد، مي تواند اثر نزديك بودن غلطكها باشد و يا تنظيم غلطكها درست نباشد و اگر در برداشت، برگها صدمه ديده باشند و ريزش آنها در روي زمين بهمراه باشد بـــه دابـــل سرعت زياد چرخ و فلك است و يا فاصله غلطكها كم است و يا بيش از اندازه له مي كند.
جاروها ( ريك ها) كاشت علوفه با درو كردن خاتمه نمي يابد و چون علوفه گياهي پرآب است بايد قبل از انبار كردن خشك شود و خشك كردن محصول در مناطق پر آفتابي، با كاربرد موور كانديشنر ( دروساقه سازها) ممكن است، مشكلي نباشد ولي در مناطق كم آفتاب و مرطوب و حتي در نواحي خشك، اگر پس از درو بارندگي شود، مسئله آخرين اســــت، لذا در هر دو منطقه براي جمع آوري محصول، لازم است آنها را رديف نمود كه با ماشينهاي ريك ( جارو) انجام مي شود و گاهي لازم مي شود چند رديف را به علت كم پشتي محصول، يك رديف كرد تا خوراك مناسب براي ماشينهاي عمليات بعدي مثلاً بسته بند فراهم آيد و زماني نيز به علت پرپشتي محصول پس از درو ، ممكن است الزام در دو يا چند رديف كردن يك رديف پيش آيد.
جابجا كردن رديف و هوا دادن از ديگر كارهائي است كه جارو مي تواند انجام دهد جاروهاي متداول امروزي به دسته مورب، خورشيدي و بخش كن تقسيم مي شوند.
در جاروهاي مورب احتياج به نيروي محركه داشته كه از چرخ آنها و حور توندهي و يا نيروي هيدروليك تأمين مي گردد و از نظر نحوه اتصال به تراكتور نيز داراي دنباله بند، نيمه سوار و سوار هستتند.
جاروهاي خورشيدي : در ايران 4 خورشيدي از نوع سوار بوده و انواع بزرگتر آنها ممكن است نيمه سوار باشند و حركت دوراني از چرخها در اثر تماس نوك انگشتي محيط چرخها با زمين و يا علوفه تأمين مي گردد و اين نوع جهت تبعيت از بلندي زمين، جهت انجام كار بهتر بوده ( بدليل سادگي و تنظيمات كمتر) و همچنين جابجائي خورشيد ها، مورد پسند بهتري براي كشاورزان است و خورشيدي ها ممكن است توپرو يا توخالي باشند.
اگر در عمليات با جاروي خورشيدي ملاحظه شد كه علوفه جا مي ماند ، بدليل شكسته شدن انگشتي هاست كه مي بايست عوض كرد و همچنين وقتي در حين جارو كردن علوفه مي پرد. بدليل پرش خورشيدي ها است كه مي بايست فشار تاير ( نيمه سوار) را امتحان نمود و يا سرعت پيشروي را كم نمائيم. و اگر شكستگي پياپي انگشتي بهمراه بود مي توان پوسيدگي و زنگ زدگي آنها را چك كرد و همچنين خيلي سطح زمين قرار گرفته اند را، تنظيم كرد. دليل اينكه وقتي علوفه به انگشتي گير مي كند اين است كه سطح مزرعه براي جارو كردن خيلي خيس است.
نوع دگير جاروها، پخش كن مي باشند كه در مناطق بسيار مرطوب و كم آفتاب بكار مي روند به اين به عبارت كه علوفه براي خشك شدن چند روزي روي زمين مانده و به زمين جسبيده كه با اين ماشين آن را بلند كرده و پوف داده تا كپك نزند و بيشتر از نوع سوار مي باشد.
بسته بندها ( بيلرها)
ماشينهاي دنباله بند بوده و حركت را از محور توان دهي مي گيرند و علوفه را پس از برداشت از زمين بصورت بسته هاي ( مكعبي ، استوانه اي) در مي آورند.
قسمتهاي مختلف :
1- قسمت بردارنده علوفه
2- قسمت خورنده ( خوراك دهي) بصورت هليس يا پيچ ارشميدس
3- چنگالها
4- پيستون
5- فضاي بسته بند
6- چرخ ستاره اي ( جهت تنظيم طول بسته )
7- دستگاه گره زن ( معمولاً 2 عدد) كه سوزن به ازاء هر گره زن ،2 عدد مي باشد
8- ناوداني ( تنظيم فشردگي بسته علوفه )
9- چرخ طيار( تبديل حركت غيريكنواخت )
ارتفاع بردارنده نسبت به زمين به اندازه اي باشد كه اگر زياد باشد، علوفه روي زمين مانده و اگر كم باشد موجب صدمه خوردن انگشتي ها و همچنين ورود خاك و شن بداخل دستگاه شده لذا مناسبترين فاصله تا زمين حدوداً 1 سانتي متر است كه در بعضي بسته بندها، بطور خودكار بردارنده را با سيم بالا و پائين كرده و در نوع ديگر توسط پيچ كه روي دستگاه است بالا و پائين مي برند.
يكي از موارد مهم در بسته بندي ، كشش نخ است كه اگر فشار نخ كم باشد بسته شل شده و اگر فشا بر نخ زياد باشد ، نخ پاره مي شود. تنظيم فشردگي بسته توسط پيچ هاي لنگي در انتهاي فضاي بسته بند در بيرون قرار داشته كه دو ناوداني را نزديك و يا دور مي كند و طول بسته توسط چرخ ستاره اي است كه محل استقرار آن در ناودان مي باشد.
نوع ديگر بسته بندي بصورت استوانه اي است كه خاصيتهاي اينوع نسبت به بسته بند مكعبي بشرح ذيل است:
1- اگر پس از عمل بسته بندي ، بارندگي شود، آب از بسته استوانه اي نفوذ مي كند، در حاليكه مكعبي ها بدليل فشردگي زياد نفوذ آب سخت است.
2- استوانه اي شكل را با توجه شكل خاصش مي توان در فضاي باز گذاشت و اگر براي مدت طولاني باشد در انبار قرار مي دهند.
3- حجم بسته بندي استوانه اي معادل 30 بسته مكعبي است لذا حمل و نقل آن صرفه جوئي در وقت است
4- جابجا كردن و يا بلند و پائين كردن بسته هاي استوانه اي با دستگاه بلند كــــــن خودگردان ( ليفتراك) موجب صرفه جويي در هزينه دستمزدهاست.
5- يكي از اصول مديريت مزار ع علوفه اي اين است كه بسته ها زودتر از مزرعه خارج شود تا فضاي زير بسته ها امكان رشد سريعتر داشته باشند، ا&
|
روز بخير كاربر مهمان! 
